Człowiek, a wilk. Zalecane procedury

W ostatnim czasie wzrasta liczba doniesień na temat sytuacji konfliktowych z udziałem wilka.

Biorąc pod uwagę rosnącą presję człowieka na środowisko naturalne (wyrażoną m.in. przez postępującą zabudowę na obszarach w bliskim sąsiedztwie lasu oraz zwiększającą się penetrację lasów przez człowieka poprzez turystykę pieszą i rowerową, grzybobranie itp.), a także zwiększenie się liczebności wilka, coraz częściej dochodzi do bezpośredniej styczności wilków z ludźmi, również na terenach, na których od dawna nie był widywany. Zgłaszane są incydenty z wilkami nieuciekającymi przed człowiekiem, pojawiającymi się w pobliżu zabudowań mieszkalnych i niekiedy atakującymi psy na posesjach.

 

Oczywiście trzeba podkreślić, że w latach 2002-2020 w całej Europie nie było ani jednego przypadku śmierci człowieka spowodowanej przez wilka (Linnell j. i in. 2021 Wolf attacks on humans: an update for 2002-2020, NINA Report 1944, Norwegian Institute for Nature Research.), a zatem nie należy ulegać emocjom ani podsycać negatywnych opinii co do tego gatunku. Wprost przeciwnie, wilk jest przecież bardzo pożytecznym elementem rodzimej przyrody, który skutecznie reguluje populacje kopytnych ssaków leśnych, jak jeleń, sarna, dzik (których jest dużo więcej niż wilków, które są przedmiotem gospodarowania łowieckiego i które wyrządzają o wiele większe szkody w gospodarce leśnej i rolnej niż wilki). Nie zmienia to jednak faktu, że wilk z racji swojej biologii (drapieżnik, przebywa w grupach, obejmuje duże areały, szybko się przemieszcza) i budowy ciała (duży, mocne szczęki, ostre zęby) może być potencjalnym zagrożeniem dla ludzi.

 

Należy przypomnieć, że za bezpieczeństwo mieszkańców odpowiada samorząd gminy – wynika to z ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym oraz ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym. To organy samorządowe zobowiązane są do monitorowania sytuacji, zbierania informacji o ewentualnym zagrożeniu i w razie jego wystąpienia do podejmowania odpowiednich czynności, w tym – jeśli zajdzie taka potrzeba – do występowania do Regionalnego lub Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska (dalej, odpowiednio: rdoś lub GDOŚ), a na terenie parków narodowych do Ministra Klimatu i Środowiska, z wnioskami o zezwolenia na realizację czynności zakazanych w stosunku do wilka (lub innych zwierząt chronionych, które mogą być niebezpieczne, np. niedźwiedzia). W tym miejscu należy podkreślić istotną rolę, jaką odgrywa należyte dokumentowanie zdarzeń konfliktowym z udziałem wilka. Właściwe rejestrowanie zdarzeń, np. w formie tabeli, a także zbieranie materiałów zdjęciowych i filmowych pomaga w podjęciu ewentualnej decyzji
o odstrzale osobników wilka.

 

Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska przypomina, że w sytuacjach nagłych, w których obiektywnie nie można przeprowadzić standardowego postępowania administracyjnego w formie pisemnej, istnieje możliwość uzyskania decyzji ustnych zarówno z rdoś (na umyślne płoszenie lub niepokojenie), jak i z GDOŚ (na umyślne zabijanie). Decyzje ustne mają taką samą rangę prawną jak pisemne, a w sytuacjach pilnych, w tym w sytuacji bezpośredniego zagrożenia, mogą być bardziej zasadne. Na podstawie wydanych decyzji ustnych przygotowywane zostają protokoły, które są następnie przekazywane Wnioskodawcom i stanowią one dla nich potwierdzenie legalności przeprowadzonych działań.

 

Zważywszy na możliwość nagłego wystąpienia niebezpiecznych sytuacji z udziałem wilka, zaleca się:

 

1. Nawiązać współpracę z podmiotami/osobami będącymi w stanie szybko zareagować w razie wystąpienia nagłej sytuacji, wymagającej schwytania lub eliminacji wilka stwarzającego zagrożenie – lekarze weterynarii posiadający broń Palmera lub członkowie PZŁ posiadający uprawnienia do posiadania broni palnej.
2. Weryfikować wszelkie informacje – często zgłoszenia są emocjonalne i nie uprawdopodobniają ryzyka niebezpieczeństwa, np. dotyczą obserwacji wilka z samochodu lub w trakcie spaceru w lesie. Jeżeli okoliczności na to pozwalają zaleca się dokumentować nietypowe, agresywne zachowania wilka (np. poprzez nagranie filmu telefonem komórkowym).
3. W sytuacjach rzeczywiście niebezpiecznych (np. wilk na posesji prywatnej, między zabudowaniami, niereagujący na próby płoszenia) należy złożyć ustny wniosek dot. umyślnego zabicia zwierzęcia na nr tel. 669-660-648, wskazując podmiot, o którym mowa w pkt 2, który dokona eliminacji. Podany numer należy do Zastępcy Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska i jest dostępny w każdy dzień tygodnia, niemniej należy podkreślić, aby korzystać z niego tylko w pilnych, uzasadnionych przypadkach.
3. Po odstrzale sporządzić dokumentację fotograficzną zabitego zwierzęcia, a także sporządzić protokół zawierający informacje świadczące o spełnieniu wszystkich warunków zezwolenia. W szczególności należy przedkładać informacje na temat: wieku, płci, ewentualnych widocznych zmianach chorobowych, dokładnej lokalizacji zabicia zwierzęcia, przyczyn wytypowania odstrzelonego osobnika, podjętych prób płoszenia zwierzęcia i jego reakcji, lub powodu niepodejmowania takich prób.
4. Złożyć informację o wykorzystaniu zezwolenia (lub jego niezrealizowaniu) w terminie określonym w protokole z udzielenia decyzji ustnej. W tym miejscu należy wskazać, że zgodnie z ustawą z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej (Dz. U. z 2023 r., poz. 202 z późn. zm.) funkcjonariusze i żołnierze formacji i służb w niej wymienionych są uprawnieni do wykorzystywania niektórych rodzajów środków przymusu bezpośredniego wobec zwierzęcia.

Jak bowiem wynika z art. 12 ust. 2 ww. ustawy, „środki przymusu bezpośredniego, o których mowa w ust. 1 pkt 1 lit. b-d, pkt 5, 7, 8 i 11-13, można wykorzystać także wobec zwierzęcia, którego zachowanie zagraża bezpośrednio życiu lub zdrowiu uprawnionego lub innej osoby”. Ponadto zgodnie z art. 47 pkt 5 ww. ustawy, broń palną można wykorzystać w przypadku podjęcia działań związanych z unieszkodliwieniem zwierzęcia, którego zachowanie zagraża bezpośrednio życiu lub zdrowiu uprawnionego lub innej osoby. Zatem, w przypadku zaistnienia bezpośredniego zagrożenia spowodowanego przez zwierzę podlegające ochronie gatunkowej, jeżeli jest to zasadne w danej sytuacji, należy powiadomić właściwe służby. Oczywiście należy zaznaczyć, że podstawową zasadą w administracji publicznej jest zasada pisemności. Decyzje ustne mogą więc być wydane w absolutnie wyjątkowych, trudnych do przewidzenia przypadkach.

Zestaw podstawowych informacji dla samorządów, które pomogą zapobiegać incydentom z udziałem wilków lub odpowiednio na nie reagować

Miejsce bezpośrednich obserwacji wilków	Wygląd i zachowanie wilka	Zalecane działanie
W pobliżu (< 1 km) lub w obrębie dużego kompleksu leśnego lub na terenie z przewagą obszarów leśnych, również sporadycznie w pobliżu zabudowań na tych terenach	Osobnik niesprawiający wrażenia chorego, oddala się od człowieka.	Sytuacja normalna, nie jest potrzebna interwencja.
Dowolne	Osobnik nie sprawia wrażenia chorego, nie ucieka przed jadącym pojazdem, np. biegnie obok	Sytuacja normalna, nie jest potrzebna interwencja.
W obszarze zabudowanym, nawet w mieście	Osobnik zdrowy, sprawia wrażenie przestraszonego (podwinięty ogon), zabłąkanego. Obserwacje (zdjęcia i filmy), nawet wielokrotne, dotyczą tego samego dnia, maksymalnie dwóch dni	Osobnik podczas dyspersji, zabłąkał się do miasta (np. szedł wzdłuż rzeki). Wójt podejmuje działania w celu umożliwienia opuszczenia gminy przez zwierzę. Jeśli jest taka konieczność odławia i wywozi zwierzę do najbliższego kompleksu leśnego (przez podmioty upoważnione przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska na podstawie art. 52 ust. 2 pkt. 3 uop)
Dowolne	Osobnik z wyraźnymi oznakami choroby (np. uszkodzenia ciała), ewentualnie z podejrzeniem wścieklizny, nie oddala się od ludzi, a nawet podchodzi na niedużą odległość, jest agresywny	Sytuacja wymagająca uwagi. Rekomendowane jest wykonanie dokumentacji fotograficznej/filmowej zachowania, i przesłanie do eksperta, który potwierdza przynależność gatunkową oraz doradzi w trakcie podejmowania decyzji. W przypadku konieczności uśmiercenia zwierzęcia wójt występuje z wnioskiem o stosowne zezwolenie do Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska (GDOŚ) lub Ministra Środowiska (gdy zdarzenie ma miejsce na terenie parku narodowego) – w przypadkach nagłych może to być decyzja ustna. Po uśmierceniu należy zwierzę zważyć i wykonać szczegółową dokumentację fotograficzną, następnie przeprowadzić badanie w kierunku wścieklizny, a jeśli wynik jest negatywny, umożliwić właściwym, zainteresowanym podmiotom przeprowadzenie szczegółowej sekcji zwierzęcia dla ustalenia przyczyn nietypowego zachowania (w tym np. pobranie próby do analiz genetycznych).
Dowolne	Osobnik bez oznak choroby, przez dłuższy czas (kilka tygodni) regularnie widywany w pobliżu budynków mieszkalnych, nie atakuje zwierząt gospodarskich ale zbliża się do ludzi i wzbudza niepokój mieszkańców	Sytuacja wymagająca uwagi (pilnej) Rekomendowane przeprowadzenie inspekcji terenowej, instalacja wideopułapkek i przygotowanie raportu w terminie do trzech dni. a) W sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia ludzkiego wójt składa wniosek do GDOŚ o wydanie zezwolenia na odstępstwo od zakazu zabijania, b) w przypadku braku zagrożenia życia lub zdrowia ludzkiego, wójt składa wniosek do RDOŚ o odstępstwo od zakazu umyślnego płoszenia (np. przy użyciu broni z amunicją kulową lub innych środków) lub odłów (pozostawienie w niewoli albo też oznakowanie nadajnikiem GPS/GSM i przesiedlenie do najbliższego dużego kompleksu leśnego). Zarówno odłowiony osobnik jak i odstrzelony powinien zostać poddany badaniom weterynaryjnym, powinna zostać wykonana dokumentacja fotograficzna, pomiar wagi i parametrów ciała oraz powinny zostać pobrane próby do badań genetycznych (przez właściwy podmiot prowadzący takie badania). Analogiczna procedura na terenie parku narodowego prowadzona jest przez dyrektora parku.
W pobliżu (< 1 km) lub w obrębie dużego kompleksu leśnego lub na terenie z przewagą obszarów leśnych.	Wilki zaatakowały zwierzęta gospodarskie po raz pierwszy, lub ataki są sporadyczne	Hodowca natychmiast po stwierdzeniu szkody zabezpiecza ślady, składa niezwłocznie wniosek do regionalnego dyrektora ochrony środowiska o odszkodowanie. Hodowca wraz z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska ustala jakie w danym przypadku powinny być zastosowane zabezpieczenia przed kolejnymi atakami. Ww. zabezpieczenia wykonywane są samodzielnie przez hodowcę lub na zasadach współdziałania z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. Analogiczna procedura na terenie parku narodowego wymaga udziału dyrektora parku narodowego zamiast regionalnego dyrektora ochrony środowiska
Dowolne	Wilki często atakują zwierzęta gospodarskie	Procedura zgłaszania szkód i ich szacowania, a także wykonywania odpowiednich zabezpieczeń taka sama jak powyżej. W przypadku wystąpienia powtarzających się co najmniej kilkukrotnie skutecznych ataków wilków na zwierzęta w jednym gospodarstwie należy przeanalizować przyczyny. Jeżeli ataki wilków nie są wynikiem zaniedbań hodowcy (takich jak pozostawiane zwierząt gospodarskich bez ochrony w nocy) poszkodowany (lub wójt gdy dotyczy to większej liczby poszkodowanych w danej gminie) występuje do Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska (lub Ministra Środowiska, gdy zdarzenie ma miejsce na terenie parku narodowego) z wnioskiem o wydanie zezwolenia na umyślne zabijanie wilków wyrządzających szkody.